Boekverslag Klas 4, Samenvatting, Het huis van de moskee

Het huis van de moskee
Kader Abdolah

In het eerste hoofdstuk (de mieren) wordt verteld over een wonderbaarlijk aantal mieren dat op een dag naar de moskee trekt. Het onheil wordt bezworen door de imam die uit de koran leest, waarna de mieren rechtsomkeert maken. In het volgende hoofdstuk probeert Shahbal de baas van het huis van de moskee, de machtige tapijthandelaar Aga Djan, die als vorst van zijn huis al 800 jaar lang de imams voor het dorp levert, ervan te overtuigen dat ze naar de maanlanding van de Amerikanen op televisie moeten kijken. Je moet immers van alles op de hoogte blijven. Dat gebeurt dan ook. Er wordt een televisietoestel klaargezet en Shahbal, de imam en Aga Djan kijken naar de wonderbaarlijke gebeurtenis in de ruimtevaart. (19 juli 1969) Het lijkt ook in Iran een grote stap voor de mensheid te worden, maar...

In een volgend hoofdstuk wordt verteld hoe de broer van Aga Djan, Nosrat, zijn zeer sexy geklede vrouw aan de familie komt laten zien. Ze is Amerikaans beïnvloed: draagt o.a. nylons, waardoor haar fraaie benen zichtbaar zijn. Terwijl de familie uit de koran leest, heeft hij stiekem seks met haar in de bibliotheek. De alles controlerende grootmoeders in de moskee zijn er getuige van, schrikken van de beelden, maar besluiten hun mond te houden. In een volgend hoofdstuk komt de rebellerende imam Galgal om de hand van Sediq (de dochter van de imam) vragen. Ze mag volgens de gebruiken in de koran eigenlijk geen nee zeggen en Aga Djan gaat bij de ayatollah die Galgal heeft opgeleid, verhaal halen. Die geeft zijn zegen aan het huwelijk, maar Aga Djan vertrouwt het toch niet helemaal. Galgal heeft bij de huwelijksvoltrekking geen persoonsbewijs bij zich en Aga Djan laat hem dat helemaal ophalen (een lastige reis van enkele uren) om hem toch een beetje dwars te zitten.

Galgal vertelt aan Shahbal, dat er een groep van ayatollahs opkomt, die zich tegen de Amerikaans overheersing en de invloed daarvan op de sjah aan het verzetten is. Shahbal is erg geïnteresseerd in die ontwikkeling. Hij vertelt dat hij schrijver is en hij mag van Galgal een stukje uit een verhaal voorlezen.

Kort daarna sterft onverwacht de imam van de moskee in het waterbassin (de hooz). Hij wordt volgens alle rituelen van het geloof begraven. Aga Djan wil dat Galgal tijdelijk de positie van de imam zal innemen en dat doet hij ook. Hij preekt heel goed en actueel, maar keert zich van meet af aan tegen de Amerikaanse invloeden en de sjah. De vrouw van de sjah, de mooie Farah Diba wil de vrouwen in Iran emanciperen en richt in diverse steden een vrouwenkliniek op, ook in het conservatieve Senedjan. Ze komt de kliniek zelf openen, maar tegelijkertijd heeft ze een afspraak met de eigenaar van een moderne cinema om ook dat gebouw op de bewuste dag te openen. Dat houdt de eigenaar echter geheim voor de conservatieve moslims. Op de bewuste dag houdt Galgal een vlammende toespraak over de verderfelijke invloed van de Amerikaanse film en hij krijgt de bezoekers van de moskee zover dat ze van plan zijn de cinema te bezetten. Dan wordt echter duidelijk dat Farah Diba binnen is en het leger en de geheime dienst zullen haar natuurlijk altijd beschermen. Aga Djan weet de situatie nog te keren, omdat hij een machtig man is. Maar de geheime dienst is natuurlijk op zoek naar Galgal die met hulp van Shahbal naar een naburige stad Qom weet te vluchten.

Intussen ziet ook Aga Djan dat de invloed van de vrouwen o.a. in de literatuur groter wordt en dat er zeer seksueel getinte gedichten in omloop zijn. Zelf schrikt hij daarvan terug, maar Zinat, de weduwe van de overleden imam, krijgt er wel zin in. Ze heeft haar oog laten vallen op de nieuwe invalimam, die de zaken in de moskee totdat haar zoon afgestudeerd is, zal moeten runnen. Deze imam is wel getrouwd, maar ze laat duidelijk merken dat ze wel wat van hem wil. Op een bepaald moment geeft ook hij weer aanleiding en zij gaat er volgens een oud-islamitisch gebruik op in. Het duurt natuurlijk niet lang of Zinat heeft een seksuele relatie met de invalimam. Die is een beest in bed of liever "op de grafzerk", want hij houdt er nogal bizarre seksuele gewoonten op na. Aga Djan als pater familias grijpt in, wanneer hij ’s nachts Zinat langs zijn kamer hoort lopen op weg naar de dagelijkse portie seks. Hij zegt ook de invalimam de wacht aan en stuurt hem naar zijn dorp terug.

Er is ook een anekdote met de beide grootmoeders. Twintig jaar lang hebben ze ’s morgens in het geheim de stoepen geveegd: volgens de overlevering zou dan een profeet komen die een Mekkareis mogelijk zou moeten maken.. Maar na twintig jaar komt de profeet niet en ze beginnen aan de volgende periode van twintig jaar. Door de roddelaarster van het dorp komt Aga Djan erachter: hij krijgt medelijden met de oude dames en regelt een profeet die hen met een ingewikkelde boodschap doorverwijst naar iemand die Mekkareizen organiseert. Ze krijgen een gratis reis naar Mekka aangeboden en ze zijn daarover uiteraard heel erg opgetogen. Maanden later hebben ze hun koffertje gepakt en gezakt staan. Ze gaan naar Mekka, maar op het moment dat ze terug moeten komen, staat er een heel ontvangstcomité voor niets te wachten. Ze komen namelijk helemaal niet mee terug met de trein en Aga Djan vermoedt dat ze hun hoogtepunt in Mekka willen beleven, nl. sterven in de stad van Mohammed. Veel later worden door een koetsier de lijkwaden in doodskisten terugbezorgd, de lichamen ontbreken. Ze zijn op de heiligste plek in Mekka gestorven.

Een volgende verhaaldraad is dat Sediq op een dag weer terugkeert naar Senedjan. Ze heeft haar huwelijk met Galgal onderbroken en wil weer in de moskee wonen, maar dan blijkt later dat ze zwanger is. In het volgende hoofdstuk wordt dan de kleine Hagedis geboren, die gehandicapt ter wereld komt met een afwijking in de rug, waardoor hij alleen maar kan kruipen. Hij is wel de echte zoon van Galgal. Intussen is er veel meer opstand tegen de sjah en de Amerikanen in het land gekomen. Er is een linkse oppositie die met Russische invloeden werkt: de geheime dienst zit achter ze aan. Op een bepaald moment is ook Shahbal erbij betrokken, maar door de goede relatie die Aga Djan op dat moment nog heeft met de politie komt hij weer vrij.

Ahmad, de zoon van Alsaberi, heeft eindelijk zijn imamopleiding voltooid en hij zal in Senedjan worden aangesteld als de nieuwe imam van de moskee. Hij is een jonge vent die flink in de belangstelling van de vrouwen staat. Zo begint hij natuurlijk ook een seksuele relatie met de dienstbode Zara, maar Aga Djan, als de "Big Brother" van de moskee, steekt hier later een stokje voor. De nieuwe imam kan echter niet zonder opium: wanneer hij een preek moet houden, dan is hij het liefst eerst aan de opiumpijp geweest. Hij is slim in zijn toespraken en heeft kritiek op de sjah en de Amerikanen zonder dat ze hem daadwerkelijk iets kunnen maken. Aga Djan verbiedt de imam opium te roken en met vrouwen lichtzinnig om te gaan, maar Ahmad kan zich daaraan niet houden en rookt op stiekeme adressen opium en bevindt zich in het gezelschap van lichtzinnige vrouwen. Van die uitspattingen maakt de geheime dienst foto’s en daardoor wordt Ahmad chantabel. Aga Djan accepteert het niet dat Ahmad aan opium verslaafd is en hij onderwerpt hem aan strikte regels. De invloed van de sjah en zijn westerse denkbeelden wordt ook op het platteland zichtbaar en de vrouwen gaan zich opvallend vrijer gedragen, wat niet naar de zin van de ayatollahs is.

De zoon van Aga Djan komt van zijn studie uit Teheran terug en er is een feest, maar het wordt overschaduwd door een enorme sprinkhanenplaag, die ook symbolisch voor dreiging zorgt. Die dreiging komt er inderdaad, want nadat de baas van de moskee bezocht is door Galgal, die hij de toegang tot het huis weigert, omdat hij zijn vrouw heeft verlaten, ontploft er een bom in de cinema. En er zijn meer plekken in Iran waar ineens bommen ontploffen.
Ook het volk wordt opgestookt tegen de Amerikanen. In Parijs zit ayatollah Khomeini in ballingschap en hij bereidt zijn komst naar Iran voor, wat moet samenhangen met het vertrek van de sjah. De revolutie die in het land dreigt, verscheurt ook de eensgezindheid in het huis van de moskee. Zinat, de weduwe van Alsaberi, wordt steeds radicaler in de islam en leidt vrouwengroeperingen tegen de modernisering van de vrouw.. De ooit zo hartstochtelijke vrouw is koel en kil geworden. Shahbal is al aan de studie in Teheran, maar bemoeit zich ook met de linkse oppositie, die aanvankelijk ook tegen de Amerikanen is. Aga Djan mist hem voor zijn filosofische en religieuze gesprekken.

Dan gaat het gerucht dat de sjah en zijn vrouw het land verlaten hebben ter wille van hun kinderen, maar eerst blijken het alleen nog zijn ouders te zijn. Toch verschijnen overal de bekende portretten van Khomeini in het straatbeeld van eerst Teheran en in 1976 is dan werkelijk zo ver: Khomeini komt uit Parijs en de sjah vlucht met zijn vrouw uit Iran.

Galgal wordt door Khomeini tot "rechter van de islam" aangesteld en zijn schrikbewind is enorm. Zonder een vorm van enig proces doodt hij vele aanhangers van het oude regime. Ook mensen die maar iets met de geheime dienst te maken hebben gehad worden zonder meer standrechtelijk geëxecuteerd. Ahmad, de zoon van Zinat, wordt eveneens opgepakt, omdat hij in de dossiers van de geheime dienst staat en wat de voormalige imam ook beweert, hij is bij voorbaat schuldig. Hij krijgt een gevangenisstraf van tien jaar en wordt vernederend op een ezel rondgereden. Zinat heeft geen enkel begrip van medelijden voor haar zoon getoond, gehersenspoeld als ze is door de opvattingen van de ayatollahs.

Nosrat, de broer van Aga Djan en een belangrijke cineast die de komst van Khomeini heeft vastgelegd voor de televisie, wordt bij de ayatollah toegelaten. Hij heeft een briljant idee om de ayatollah die wars is van alle moderne ontwikkelingen, warm te maken voor de cinema. Hij heeft een oud-Perzische film over de Koe bemachtigd en de geestelijk leider is meteen bekeerd. De cinema krijgt vanaf nu een plaats in de samenleving, maar de films zijn natuurlijk niet westers. Een poging van de Amerikanen om de gijzelaars die Khomeini gevangen houdt te bevrijden mislukt door een ongeluk op een foute landingsplaats en dan grijpt Amerika naar een ander wapen. Het bevoorraadt Saddam Hussein en deze gaat de strijd aan met aartsvijand Iran: het mondt uit in een bloedige achtjarige oorlog, (1980-1988) waarbij Saddam Hussein het middel van gifaanvallen op Koerdische dorpen niet schuwt. Miljoenen soldaten komen aan beide kanten om het leven.

Er komt opnieuw beroering in de linkse oppositie en Khomeini geeft Galgal opdracht ook hard tegen deze groepering op te treden. Dat is een kolfje naar de hand van de vroegere imam en hij executeert opnieuw een flink aantal Irakezen. Daar is o.a. de zoon van Aga Djan bij. Misschien was er de wil bij Galgal om Djawad te redden, maar deze geeft geen duimbreed toe en hij wordt doodgeschoten. Triest is het gesol met het lijk van de zoon, omdat in de omringende dorpen niemand het aandurft de zoon een graf te geven, omdat hij tot de oppositie hoorde. De macht van Aga Djan lijkt helemaal gebroken te zijn. Wanneer hij zich heeft voorgenomen het lijk op de binnenplaats te begraven, komt er een oude vriend achter hem aan die hem zegt het lijk mee te geven omdat hij het een laatste rustplaats zal bezorgen. Maar het leven is uit de ogen van de leider van de moskee en de bazaar verdwenen en ook bij zijn vrouw is het verdriet binnengeslopen.

Ahmad komt wel eerder vrij (met hulp van Galgal) maar hij is snel uit de moskee verdwenen, voordat Aga Djan met hem kan spreken. Ook komt er in Iran een opstand van een fanatieke groepering, de moedjahedien, die ook weer dood en verderf begint te zaaien. Links en rechts vallen er doden door aanslagen en de meeste mensen zijn hun leven niet zeker. Politieke tegenstanders worden ook gemakkelijk uit de weg geruimd. Sjahbal doodt in opdracht van zijn ondergrondse groepering de nieuwe radicale imam van de moskee in Senedjan. De gebeurtenissen volgen elkaar snel op: Zinat wordt gedood, omdat ze te radicale ideeën heeft. Iran en Irak verhevigen de oorlog door olieraffinaderijen te bombarden, Iranese politici die moeten vluchten voor Khomeini, vragen asiel aan in Frankrijk.

Nosrat komt in aanraking met de verslaggevers van CNN die zijn reportages over Khomeini hebben gevolgd. Ze vragen hem een documentaire over het dagelijks leven van de ayatollah te maken. Hij krijgt veel geld aangeboden, maar hij doet het eigenlijk om de artistieke prestatie. Hij gaat Khomeini stiekem filmen, maar hij vergeet de geheime dienst van de ayatollah, die hem op het spoor zit. Hij wil zich nog verdedigen, maar als hij ook nog een videoband bezit van de islamitische vrouw van de geestelijke in voor de islam compromitterende houding houdt natuurlijk alles op. Eigenlijk had zij het wel eens leuk gevonden haar prachtige lichaam te laten bewonderen, maar de regels van de islam hadden dat nooit toegelaten. Hij is er gloeiend bij. De geheim agenten slaan de videorecorder op zijn hoofd kapot. Daarna wordt het een tijd stil in het land.

Khomeini begint echter dement te worden en andere ayatollahs nemen de macht over. Dat betekent ook het einde aan de macht van Galgal, die de beschermeling van Khomeini was. Maar gelukkig kunnen de nieuwe machthebbers hem slijten aan de Taliban in Afghanistan, waar hij een onopvallend leven gaat lijden in de bibliotheek. Hij trouwt er een Afghaanse vrouw, maar hij wordt later opgezocht door Shahbal die nu eenmaal vastbesloten was om wraak te nemen voor zijn schanddaden. Shahbal gaat naar Kaboel en doodt Galgal min of meer in koelen bloede. Diens vrouw (immers onschuldig aan het verleden) spaart hij.

De oorlog tussen Irak en Iran eindigt in 1988 en een jaar later sterft de demente Khomeini. Het verdriet van Aga Djan en zijn vrouw om hun gestorven zoon en hun afvallige dochters is eerst groot, maar het leed wordt wel verzacht als de mannen en vrouwen in hun dorp een soort berouw tonen en hen komen troosten. Aga Djan reist ook nog naar een oude vriend. Deze kan hem iets heel moois laten zien. Er is een waterbron onder diens kasteel, waardoor hij de woestijn kan bevloeien, zodat die "kan bloeien als een roos". Als zijn vriend hem de paradijselijke tuin achter zijn kasteel laat zien, vertelt de oude man hem dat daar achter in de tuin onder een bloemenzee het lijk van zijn zoon ligt. Aga Djan is zielsgelukkig het graf van zijn zoon gevonden te hebben. Bovendien vertelt zijn vriend veel steun te hebben aan iemand die in Parijs gestudeerd heeft. Als de baas van het huis van de moskee goed naar die man kijkt, herkent hij Ahmad, de zoon van Alsaberi. Ter ere van alles opent zijn vriend de beste fles wijn die er is, maar Aga Djan weigert een druppel te drinken, want hij heeft zijn hele leven nooit alcohol gedronken. Dat verdriet de vriend wel, maar Aga Djan laat zich niet overhalen. Hij blijft trouw aan de regels van de islam.

In het laatste hoofdstuk ontvangt Aga Djan een brief uit Europa van Shahbal. (De brief heeft een postzegel met tulpen!) Daarin geeft Shahbal aan dat hij schrijver is geworden, maar dat hij zijn verhalen in een andere schrijftaal (Nederlands?) publiceert. Aga Djan neemt de brief en bergt hem op in zijn oude archiefkist in de moskee en zingt tenslotte nog een loflied op Allah.